ÖZET
Glutamat santral sinir sisteminde baskın eksitatör amino asit mediyatörü olup reseptörleri metabotropik ve iyonotropik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. N-metil-D-aspartat (NMDA) reseptörleri iyonotropik glutamat reseptör ailesinin bir üyesidir ve 7 farklı alt birime sahip transmembran iyon kanallarıdır. Alt birim bileşenlerine ve sinyal proteinlerine bağlı olarak NMDA reseptörleri uzun dönem potansiyalizasyon veya depresyon, nörotransmitter salınımının uyarılması veya inhibisyonu ve hücre sağkalımı veya ölümünde rol oynamaktadır. NMDA reseptörlerinin baskın olarak nöronlar tarafından eksprese edilmektedir. Son zamanlarda ise santral sinir sisteminde nöronal olmayan hücreler ve periferal dokular tarafından da eksprese edildiği gösterilmiştir ve bu reseptörlerin santral sinir sistemi dışındaki dağılımı ilgi çekici bir konu olarak ortaya çıkmıştır. Son bulgular ile NMDA reseptörleri pankreas adacık hücreleri, kalp, akciğer ve böbreğin yer aldığı birçok hücre ve dokuda bulunabileceği öne sürülmüştür. Nöronal olmayan NMDA reseptörleri proliferasyon, apoptoz, hücre adezyonu ve migrasyonu, aktin yeniden düzenlenmesi, hücre büyümesi ve farklılaşması ve hormon salımının düzenlenmesinde önemli rol oynadığı ve yara iyileşmesi, insülin salımı, kan-beyin bariyerinin bütünlüğü ve miyelinizasyonda yer alabileceği de bildirilmiştir. Bu derlemede kalp ve pankreasta NMDA reseptörlerinin rolü ele alınarak bu reseptörlerin kardiyovasküler ve diyabetik hastalıklarda terapötik potansiyeli değerlendirilmiştir. Nöronal olmayan NMDA reseptörlerinin daha fazla araştırılması ile kronik hastalıklar için yeni tedavi seçenekleri sağlanabilir.
